تاریخچه شب یلدا یا شب چله

تاریخچه شب یلدا یا شب چله:

شب یلدا یا شب چله یکی از قدیمی ترین جشن های ایرانی است که به آن جشن انقلاب زمستانی نیز گفته می شود، در واقع شب چله یا شب یلدا طولانی ترین شب سال است. زمانی که آفتاب در آخرین روز پاییز غروب می کند شب یلدا یا شب چله آغاز می شود و با طلوع آفتاب در روز بعد، زمستان آغاز شده و سرمای زمستانی مهمان خانه و زندگی ما می شود.

همه ما از شب یلدا خاطرات بسیار خوشی را در ذهن داریم و سعی می کنیم این شب را در کنار خانواده و افرادی که دوستشان داریم سپری کنیم تا بتوانیم شروع زمستانی دیگر را در کنار یکدیگر با عشق و محبت جشن گرفته و خوش بگذرانیم. معمولا اعضای خانواده در تلاش هستند در این شب برای مهمانان سنگ تمام بگذارند و از تمامی هنرها و خلاقیت خود برای چیدن میز، تهیه شام و دسرهای متنوع و همینطور ایجاد سرگرمی استفاده کنند.

شب یلدا در ایران باستان:

به نقل از ویکی پدیا، مردم در دوران باستان اعتقاد داشتند که نور و روشنایی خورشید نماد نیک می باشد که با تاریکی و ظلمت در نبرد بوده و در کشمکش هستند. اقوام مختلفی از جمله هند و ایرانی، هند و اروپایی که قوم آریایی را تشکیل می دادند، باور داشتند که آخرین روز پاییز که طولانی ترین شب سال است، شب اول زمستان بوده و ورود به این فصل باعث می شود روزها بلند و شب ها کوتاه تر شوند. اقوام آریایی به آن شب زایش خورشید می گفتند.

در فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع می‌شد و  واژه Sareda, Saredha «سَرِدَ» یا «سَرِذَ» که مفهوم «سال» را می رساند، خود به معنای «سرد» است که بشارتی برای پیروزی است.

در برهان قاطع ذیل درباره «یلدا» چنین آمده است:

یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی و آخر قوس است که یکی از درازترین شب ها در طول سال می باشد که آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند.

چینی ها به علت این که در فصل گرما آب بسیار زیادی مصرف می کنند، شب اول زمستان را با خوردن گوشت شروع می کنند زیرا معتقد هستند که گوشت برای ماهیچه های بدن بسیار مفیده بوده و باعث می شود بدن در فصل زمستان از فعالیت اصلی خود بازنماند.

شب یلدا در آسمان:

زمانی که خورشید مستقیم و با زاویه‌ی ۹۰ درجه به مدار راس‌ الجدی می‌تابد، ضیافت شب چله را در تاریخ۳۰ آذر برگزار می‌کنیم. ضیافتی که در تاریخ ایرانیان بسیار حائز اهمیت بوده و ارزشمند است. در این شب خانواده‌ها با شب‌ زنده‌داری و خوردن خوراکی‌های مختلف مثل انار، هندوانه و آجیل شب چله، شروع اوج گیری دوباره‌ی خورشید را پاس می‌دارند. شب چله در کشورهای دیگر هم برگزار می شود.

سفره شب یلدا:

زمانی که به شب چله نزدیک می شویم یکی از اعضای خانواده وظیفه آماده کردن سفره شب چله را بر عهده دارد، شاید برایتان جالب باشد بدانید که نام سفره شب یلدا مَیزد (Myzad) است که یکی از اساسی ترین بخش های آداب و رسوم شب یلدا، سفره شب یلدا است.

سفره شب یلدا بر روی کرسی پهن می شود (چیده می شود) و معمولا بر روی سفره انواع میوه های خشک و آجیل شب یلدا قرار می گیرد و اعضای خانواده در کنار یکدیگر با گفتگو خوش گذرانی های دسته جمعی شب یلدا را سپری می کنند.

اگر به تاریخ رجوع کنیم مشاهده می کنیم که در ایران باستان (ایران قدیم) هر مناسبتی یک سفره خاص و مختص به خود را داشت، که با توجه به نوع مناسبت، میوه ها و خوراکی های مختلفی بر روی آن سفره قرار می گرفتند. از آنجایی که ایرانیان باستان به زیبایی سفره ها بسیار اهمیت می دادند سعی می کردند سفره را طوری بچینند که جلوه دلپذیری داشته باشد.

خوراکی های شب یلدا:

در کهن ترین جشن ایران یعنی جشن شب یلدا(شب چله) خوراکی های مرسومی استفاده می شود مانند انار دان شده و هندوانه تزئین شده. همانطور که می دانید انار و هندوانه جز مهم ترین خوراکی های شب یلدا هستند که باید در سفره یلدا قرار بگیرند و همینطور در این جشن، آجیل شب یلدا طرفداران خاص خودش را دارد و به صورت کلی آجیل شب یلدا کاملا در بین ایرانیان معروف است.

شاید بپرسید چرا از سیب قرمز و انار و هندوانه در شب یلدا استفاده می شود؟ 

همانطور که در ابتدای مقاله توضیح دادیم، در ایران باستان نور خورشید نماد نیک بوده و به همین دلیل در آن زمان رنگ قرمز را نماد نور خورشید می دانستند، از این رو رنگ سرخ انار و هندوانه و سیب قرمز در سفره شب یلدا به همین موضوع اشاره دارد.

آداب و رسوم مردم شهرهای مختلف ایران در شب یلدا:

در ایران، هر شهری بر اساس بیشینه تاریخی که دارد مراسمات و آیین های اختصاصی را در هر جشنی برپا می کند و با انجام این کار فرهنگ خود را به نسل های بعدی منتقل می کنند در ادامه آداب و رسوم شب یلدا را در شهرهای مختلف کشور عزیزمان ایران بررسی می کنیم.

شب چله در خراسان:

از قدیم در خراسان به واژه یلدا چله نشینی می گویند. در گذشته در شب یلدا خراسانی ها برای رفتن به مهمانی یک چراغ به همراه خود می بردند که به صورت عامیانه به آن مراسم شب چراغانی می گفتند، با زیاد شدن چراغ ها واژه چهل چراغ برای تعریف کثرت مهمان ها بکار می رفت. شب یلدا در خراسان با خوراکی هایی مانند  لبو یا شلغم پخته شده و شربت کف جهت پذیرایی از مهمانان برگزار می شود.

شب چله در اصفهان:

اصفهانی ها در شب یلدا طبق رسم و رسوم به خانه بزرگترها یعنی پدربزرگ و مادربزرگ رفته و با یکدیگر پای کرسی می نشینند و صاحب خانه با آجیل، هندوانه و خوراکی های مرسوم از مهمانان پذیرایی می کند و مهمانان شروع به حافظ خوانی می کنند.

شب چله در آذرباییجان شرقی و غربی:

مردمان آذربایجان شرقی و غربی در شب یلدا یک سینی که مملو از خوراکی و کادو است به صورت تزیین شده برای تازه عروس خانواده می برند و شب یلدا را در کنار خانواده عروس به خوش گذرانی می پردازند.

شب چله در کردستان:

در کردستان به شب چله "شوچله" می گویند و همینطور مردم با صفای این شهر در شب چله برای مهمانان خود غذای دلمه با نان سنگک تدارک دیده و از آنها پذیرایی می کنند.

شب چله در بوشهر:

در بوشهر نیز همانند رسم و رسوم شب یلدا، افراد به خانه بزرگترها رفته و شب را در کنار هم سپری می کنند.

شب چله در فارس:

در شهر فارس، سفره شب چله به زیبایی و پرباری سفره عید نوروز است. در این شب مردم فارس در سفره های خود خوراکی های مناسبی برای سرد مزاج ها و و گرم مزاج ها در نظر می گیرند و سپس به مراسم حافظ خوانی می پردازند.

شب چله در همدان:

همدانی ها در شب چله فالی به نام فال سوزن می گیرند و از سوی خانواده داماد برای تازه عروس میوه و تنقلاتی برده می شود و هر دو خانواده شب را در کنار هم سپری می کنند.

شب چله در اردبیل:

در اردیبل نیز همانند مراسم شهر آذرباییجان غربی و شرقی، مراسمی برای نو عروسان برگزار می شود و در این شب میزبان مهمانی ماهی پلو را به عنوان غذای اصلی برای پذیرایی تدارک می بیند.

شب چله در گیلان:

در گیلان، هندوانه شب چله یکی از مهمترین خوراکی های این شب به شمار می رود و گیلانی ها معتقد هستند که اگر در شب چله کسی هندوانه بخورد در زمستان احساس سرما و در تابستان احساس تشنگی نمی کند.

شب چله در خوزستان:

در خوزستان مراسمی به عنوان قارون افسانه ای وجود دارد که قارون در لباس هیزم شکن برای خانواده هایی که بضاعت مالی ندارند و فقیر هستند تکه های چوب می آورد و این چوب ها به طلا تبدیل شده و برای آن خانواده حکم ثروت و برکت را دارد. البته ناگفته نماند این موضوع یک افسانه است و در شب چله خوزستان همه فامیل به دور هم جمع شده و کل شب را خوش می گذرانند.

شب چله در قزوین:

در قزوین نیز همه به خانه بزرگترها رفته و شب را در کنار آنها می گذرانند و معتقد هستند که با آوردن میوه های سرخ فام که به آن شب چره می گویند، زمستان پر برکت و لذتبخشی را نوید می دهد.

شب چله در لرستان:

شب چله در شهر لرستان به شو اول قاره معروف است. یکی از رسم های جالب این شهر، دراز کردن شالی از پشت بام به خانه همسایگان برای دریافت آجیل از آن ها است. در این شب لرها گندم، شاهدانه، کنجد و گردو را نیز استفاده می کنند.

غذاهای شب یلدا:

همانطور که می دانید شب یلدا یکی از جشن های قدیمی ایرانیان است و اغلب مردم سعی می کنند در این شب یک شام اصیل ایرانی را آماده کرده و در کنار خانواده نوش جان کنند.

برخی از مردم شام های محلی و مرسومی که در محل زندگیشان قرار دارد را جهت پذیرایی از مهمانان آماده می کنند. در ادامه به برخی از شام های ایرانیان در شب یلدا می پردازیم.

1-انار پلو، شام محبوب شب چله در شهر قزوین:

مردم قزوین در این شب اغلب برای پذیرایی از مهمانان خود انار پلو را تدارک می بینند. این غذا شامل: برنج، انار دان شده، خلال پسته، گشنیز خرد شده، کشمش پلویی، زعفران می باشد.

2- خاگینه خرما زنجان:

خاگینه خرما یکی از غذاهای شهر زنجان است که بسیار مقوی و مفید است.  این غذا تنها در شب یلدا و سالی یکبار جهت پذیرایی مهمانان پخته می شود.

3-کلم پلوی شیرازی:

کلم پلوی شیرزایی یکی از غذاهای بسیار خوشمزه ای است که در شهر شیراز اغلب در مهمانی ها پخته می شود که می توانید براحتی دستور پخت آنرا در اینترنت جستجو کرده و برای شب چله خود با این غذا از مهمانان خود پذیرایی کنید.

4-خورش ناردون مازندران:

از آنجایی که مازندران دارای غذاهای بسیار خوشمزه ای است، جالب است بدانید که اغلب مازندرانی ها برای شب یلدا خورش ناردون را برای مهمانان خود می پزند.

تزیین شب یلدا:

در شب یلدا هر فرد با توجه به سلیقه و خلاقیت، آماده پذیرایی از مهمانان می شود. برخی از طرح های خلاقانه ی خوراکی های شب چله را می توانید در ادامه مشاهده کنید.

بازی شب یلدا:

در شب یلدا وقتی تمامی فامیل و افراد خانواده در یک جا جمع هستند محال است صحبتی از بازی به میان نیاید و اعضای فامیل فعالیت سرگرم کننده ای نداشته باشند. بازی هایی که برای شب یلدا می توانید اجرا کنید به ترتیب زیر هستند.

مرد به سردار
نخ بازی
مافیا
نقطه بازی
صندلی بازی
شعر برای شب یلدا:

یکی از شعرهای محبوب شب چله را در ادامه می خوانید:

شب یلدا ز راه آمـــــــــــد دوبـــــــــاره بگیر ای دوست! از غمهـــــــا کناره

***
شب شادی وشـــور و مهربانی است زمـــــــان همدلی و همزبانی است

***
در آن دیدارهــــــــــــا تا تـــــــــازه گردد محبت نیـــــــــــــــز بی اندازه گـردد

***
به هرجا محفلی گرم و صمیمی است که مهمانی درآن رسمی قدیمی است

***
به دور هم تمـــــــــــام اهــــــل فامیل شده بر پا بســــاط میــــوه – آجیل

***
ز خـــوردن خوردنِ این شـــــــــام چلّه شود مهمان حسابی چاق و چلّه!!

***
همــــــــــه با انتظاری عاشقــــــــــانه نظـــــــر دارند ســـــــــوی هندوانه!

***
نشسته با تفاخـــــــــر تــوی سینی کنارش چاقـــــــــــویی را هم ببینی

***
چو گــــــــردد قــاچ قــــاچ آن هندوانه شود آب از لب و لوچـــــــــــه روانه!

***
بســــــاط خنده و شادی فراهـــــــــم اس ام اس می رسد پشت سر هم

***
جوانان آن طرف تـــر جـــــــوک بگویند دل از گرد و غبــــــار غـــــم بشویند

***
کسی را گـــر صدایی نیم دانگ است در این محفل پی تولید بانگ است!!

***
زند بــــــــا “ای دل ای دل” زیـــــر آواز ز بعد آن “هاهاها”یی کند ســـــاز!

***
ببندد چشــــــــم و جنباند ســـرش را بخواند شعـــــــــــــرهای از برش را!

***
چنین با شور و نغمه – شعر و دستان خرامان می رســــــد از ره زمستان

***
شمردم مــــن ز چلّــــــــه تا به نـــوروز نمانده هیچ؛ جز هشتاد و نه روز !

***
کنـــــون معکــــــــــوس بشمارید یاران که در راه است فصــــــــل نوبهاران….

فال حافظ شب یلدا:

اغلب مردم در شب چله، تفألی به دیوان حضرت حافظ می زنند و حافظ خوانی می کنند، در برخی از مراسمات شاعران و اهالی ادبیات سعی می کنند سروده های خود را نیز برای سایرین بخوانند…

لباس شب یلدا:

لباس خاصی برای شب یلدا در نظر گرفته نشده است و اکثر افراد برای اینکه بتوانند یک لباس متناسب با این شب داشته باشند آنرا به صورت اختصاصی طراحی کرده و می دوزند.

فنگ شویی و شب یلدا: 

در فنگ شویی برای شب یلدا نیز تمهیداتی در نظر گرفته شده است و اگر دوست دارید که در این شب بسیار شاد و دارای انرژی مثبت باشید و با آغوشی باز به استقبال زمستان بروید، پیشنهاد می شود نکات زیر را رعایت کنید:

حتما رفع انباشتگی و پاکسازی محیط در ابتدا بخوبی انجام شود.
برای جذب شادی می توانید در قسمت جنوب، مرکز، جنوب غرب، جنوب شرق خانه به دور هم جمع شوید، زیرا این قسمت ها در سال 2018 انرژی مثبتی دارد.
محل قرارگیری بزرگترهای فامیل را مشخص کرده و از آنها استقبال ویژه ای به عمل بیاورید.
برای کوچکترها نیز می توانید در همان محیط جذابیتی ایجاد کنید که حوصله آنها سر نرود و از بودن در جمع بزرگترهای فامیل نیز لذت ببرند.
حتما زمانی را برای ارج نهادن به سنت های گذشته در نظر بگیرید مانند حافظ خوانی و شاهنامه خوانی.
بهتر است زمان برگزاری مهمانی را از غروب تا پاسی از شب در نظر بگیرید.
حتما زمانی را برای شکر گذاری برای سال گذشته و ایجاد امید برای سال آینده مشخص کنید.

جهت تهیه دوره های آموزشی فنگ شویی اینجا کلیک کنید.